Josien de Boer is medisch psychologe bij de KNOV, de Koninklijke Nederlandse Organisatie voor Verloskundigen. Zij ontwikkelde verschillende richtlijnen voor verloskundigen, en werkte mee aan een landelijke richtlijn over pijn en medicamenteuze pijnbehandeling. “Alleen al dat het nu openlijk de aandacht heeft, vind ik goed”, aldus Josien.

Waarom wel of geen pijnbestrijding bij bevalling?

Voorkeuren voor pijnverlichting tijdens de bevalling zijn heel persoonlijk. Ze kunnen beïnvloed worden door je achtergrond, cultuur, tradities en religie. Maar er zijn ook praktische zaken om te overwegen bij het maken van je geboorteplan.

Het is belangrijk om te controleren of de pijnbestrijdingsopties die je in gedachten hebt beschikbaar zijn op de plaats waar je van plan bent te bevallen. Bijvoorbeeld, voor een bevalling in water heb je een speciaal bevalbad nodig, en dat is niet op elke verloskamerafdeling aanwezig. Als je van plan bent om thuis te bevallen, is het goed om te weten dat een ruggenprik daar niet mogelijk is, omdat hiervoor zeer gespecialiseerde artsen nodig zijn.

Redenen om wel pijnbestrijding te overwegen:

• Pijnverlichting: De meest voor de hand liggende reden om pijnbestrijding te overwegen is om de pijn en het ongemak van de bevalling te verminderen of te beheersen.
• Verlichting van angst en spanning: Pijnbestrijding kan helpen angst en spanning te verminderen, wat op zijn beurt de bevalling comfortabeler kan maken.
• Behoud van energie: Als de bevalling lang duurt, kan het gebruik van pijnbestrijding helpen om de energie van de moeder te behouden, wat essentieel is om de bevalling vol te houden.
• Medische noodzaak: In sommige gevallen kan medische noodzaak pijnbestrijding noodzakelijk maken.

Redenen om geen pijnbestrijding te overwegen:

• Natuurlijke bevalling: Sommige vrouwen kiezen ervoor om de bevalling natuurlijk te ervaren zonder medicatie.
• Minder invloed op de baby: Sommige vormen van pijnbestrijding kunnen bijwerkingen hebben die de baby kunnen beïnvloeden.
• Controle en empowerment: Voor sommige vrouwen is het belangrijk om de bevalling zonder pijnbestrijding te doorstaan om een gevoel van controle en empowerment te ervaren.
• Snel herstel: Sommige vormen van pijnbestrijding kunnen invloed hebben op het herstel na de bevalling.

Welke vormen van pijnbestrijding zijn er?

Je hebt mogelijk al heel specifieke ideeën over welke vorm van pijnverlichting je al dan niet wilt gebruiken. Dit is een waardevol uitgangspunt, maar sta open voor flexibiliteit. Soms werken bepaalde methoden niet om verschillende redenen op dat moment. Het is belangrijk dat je je hier niet slecht over voelt. Doe gewoon wat op dat moment het beste voor jou is.

Wij hebben de vormen van pijnbestrijding opgedeeld in de volgende categorieën:

• Natuurlijke pijnbestrijding
• Alternatieve methoden van pijnbestrijding
• Pijnbestrijding met medicijnen

Natuurlijke pijnbestrijding

Bevallen doet pijn, daar hoeft geen misverstand over te bestaan. Tenzij we die paar procent unieke situaties meerekenen. Je lichaam maakt onder invloed van de pijn, natuurlijke pijnstillers aan. Dit zie je ook bij hardlopers: endorfine helpt je deels de pijn op te vangen. “Het grappige is dat de hoeveelheid endorfine in het bloed zelfs al vlak voor de bevalling toeneemt”, aldus Josien.

Om goed met de pijn om te kunnen gaan, wordt aangeraden om zo ontspannen mogelijk je bevalling te laten verlopen. Hoe? Deze 7 tips gaan je helpen.

1. Voorbereiding

Allereerst telt een goede voorbereiding. Weten wat er ongeveer gaat gebeuren, helpt in het gevoel van ‘controle’ en in je zelfvertrouwen. Accepteren dát bevallen pijn doet is de volgende stap. Als je er tegenop ziet en gaat piekeren, werkt dat alleen maar tegen, ook tijdens de bevalling.

2. Ademhalen

Je kunt van tevoren leren je ademhaling te gebruiken om te ontspannen. Hoe minder je je spieren aanspant, hoe minder pijn je voelt. Een pufcursus kan je hierbij helpen.

3. Afleiding

Zoek afleiding door te lezen, tv te kijken of te luisteren naar muziek.

4. Prettige omgeving

Zorg voor een omgeving waarin jij je prettig voelt. Voor veel vrouwen is dat toch een ‘huiselijke’ sfeer, die veiligheid en warmte biedt. Zet muziek op die je prettig vindt, steek geurkaarsen aan, zorg dat je het lekker warm hebt.

5. Fijne mensen

Omring je met mensen die je vertrouwt en bij wie je jezelf kunt zijn.

6. Beweging

Is je bevalling net begonnen, probeer dan te blijven bewegen. Dat bevordert het verloop van de bevalling en de zwaartekracht werkt ook beter mee dan wanneer je gaat liggen.

7. Positieve mindset

Probeer elke wee positief te benaderen: ‘Wéér dichterbij de ontmoeting met mijn baby!’

Josien: “Barende vrouwen zoeken vooral veiligheid en geborgenheid. Je ziet bijvoorbeeld dat als een vrouw onverwacht naar het ziekenhuis moet, de bevalling vaak stagneert. Pas als ze rust heeft gevonden, komen de weeën weer op gang.”

Alternatieve methoden van pijnbestrijding

Sommige vrouwen kiezen voor alternatieve behandelingen (complementaire therapieën) zoals acupunctuur, aromatherapie en reflexologie.

Je verloskundige of arts kan deze therapieën aanbieden, hoewel de meeste niet bewezen effectief zijn in het verlichten van pijn. Het is belangrijk om hierover te praten met je arts of verloskundige voordat je gaat bevallen. Zorg er ook voor dat elke behandelaar die je kiest, goed opgeleid, ervaren en verzekerd is.

Het gebruik van een geboortebal

Een geboortebal is een opblaasbare, barstbestendige bal, vergelijkbaar met een oefenbal. Zachtjes stuiteren of schommelen kan je helpen ontspannen en de pijn verlichten.

Vraag je verloskundige of er geboorteballen beschikbaar zijn op de verloskamer, of overweeg er een aan te schaffen of te lenen voordat de bevalling begint. Zorg ervoor dat je het uitprobeert voordat je er een aanschaft, want geboorteballen zijn er in verschillende maten. Welke passend is voor jou is afhankelijk van je lengte. Wanneer je recht op de bal zit en je voeten plat op de grond hebt, horen je heupen 10 cm hoger te zijn dan je knieën.

Een badbevalling

Voor sommige vrouwen blijkt dat zich in water bevinden hen helpt om beter met de pijn van de bevalling om te gaan en zich meer ontspannen te voelen. Het water biedt tevens lichamelijke ondersteuning, waardoor je meer bewegingsvrijheid hebt.

Je kunt een geboortebad huren om thuis te gebruiken, of er kan er een beschikbaar zijn in je ziekenhuis of geboortecentrum. Een geboortebad is groter en dieper dan een gewoon bad, zodat je voldoende ruimte hebt om in het water te bewegen. Je verloskundige zal elk uur je temperatuur controleren om ervoor te zorgen dat je niet te heet of te koud wordt.

Vertel je verloskundige zo vroeg mogelijk in je zwangerschap als je een badbevalling wilt. Als je van plan bent thuis te bevallen, kan je verloskundige je misschien adviseren waar je een bad kunt huren.

TENS (transcutane elektrische zenuwstimulatie) en de bevalling

TENS is een techniek waarbij zenuwen in de onderrug worden gestimuleerd met een klein handapparaatje dat door de vrouw wordt bediend. Het heeft geen bekende bijwerkingen voor moeder of baby en veel vrouwen vinden het nuttig, alleen of in combinatie met andere methoden om de pijn te verlichten.

Gas en lucht (Entonox) tijdens de bevalling

Dit is een mengsel van zuurstof en lachgas. Je ademt dit in zodra een wee begint, met behulp van een masker of mondstuk dat je zelf vasthoudt. Het werkt het beste als je langzame, diepe ademhalingen neemt. Het duurt een paar seconden voordat het gas werkt, dus het is belangrijk om door het masker te ademen zodra een wee begint.

Lachgas stopt de pijn niet helemaal, maar haalt de ‘scherpe kantjes’ van de intensiteit van elke wee. Veel vrouwen geven de voorkeur aan lachgas omdat ze dan directe controle hebben - je kunt het masker zelf vasthouden en diep ademhalen wanneer je dat nodig vindt.

Pijnbestrijding met medicijnen

Diamorfine, pethidine en soortgelijke medicijnen (opioiden) kunnen als injecties worden gegeven voor pijnverlichting. Elk middel werkt iets anders. Ontdek van tevoren welke injecties je ziekenhuis aanbiedt. Praat met je verloskundige over de bijwerkingen, die voor elk medicijn verschillend zijn.

Ruggenprik (epidurals)

Een epiduraal is een plaatselijke verdoving die in de wervelkolom wordt geïnjecteerd waardoor de moeder vanaf haar middel gevoelloos wordt. Ze worden gebruikt bij vaginale bevallingen en ook bij keizersneden, omdat ze de moeder in staat stellen wakker en alert te blijven tijdens de geboorte van de baby. Je kunt alleen een ruggenprik krijgen als je in het ziekenhuis bent. Als je dus thuis bent moet je worden overgeplaatst.

Als je ervoor kiest om een ruggenprik te nemen, moet jij en je baby nauwlettender worden gevolgd. Je bloeddruk zal vaker worden gecontroleerd, en je krijgt een infuus. De hartslag van je baby moet ook worden gecontroleerd met behulp van een machine (elektronische monitoring) gedurende de eerste 30 minuten nadat je de ruggenprik hebt gekregen, en na elke bijvulling. Eenmaal gestart, moet je ruggenprik doorgaan totdat je baby is geboren, je placenta is verwijderd en eventuele hechtingen zijn gedaan.

Pethidine

Pethidine is een sterke pijnstiller (verwant aan morfine) die meestal rechtstreeks in een spier in de bil wordt geïnjecteerd. Afhankelijk van verschillende factoren kan het effect van pethidine 2 tot 4 uur duren. Pethidine kan een misselijk gevoel geven, dus meestal worden tegelijkertijd medicijnen tegen misselijkheid toegediend.

Remifentanil

Remifentanil is een opiaat met morfineachtige eigenschappen dat wordt toegediend via een infuus. Voor de toediening van Remifentanil wordt gebruik gemaakt van een speciale infuuspomp, genaamd de PCA-pomp. PCA staat voor ‘Patient Controlled Analgesia’, wat betekent dat je zelf de dosis medicatie kunt reguleren door simpelweg op een knop te drukken om de medicatie via de infuuspomp te ontvangen. Het systeem is zo ingesteld dat je jezelf nooit te veel medicatie kunt geven. Remifentanil kan een uitstekend alternatief zijn voor een ruggenprik, vooral als deze om bepaalde redenen niet haalbaar is of als je er om persoonlijke redenen geen voorkeur voor hebt.

Lees op de website van Isala wat de voor- en nadelen van de verschillende pijnbestrijding met medicijnen is.

Pijnbestrijding is een persoonlijke keuze

Elke bevalling is uniek, maar verloopt doorgaans op eenzelfde manier. Bij de één duurt het langer, bij de ander gaat het juist snel. De één bevalt thuis, de ander al dan niet gepland in het ziekenhuis. Ondanks deze verschillen ervaart elke vrouw deze zelfde gebeurtenis anders. “Uit onderzoek blijkt dat ruwweg de helft het goed te doen vindt, ook omdat je daarna je baby in de armen kunt houden. De andere helft ervaart het als zwaar, ondanks het mooie vooruitzicht.

Een aantal vrouwen vindt de pijn ondraaglijk. Vooral bij je eerste kind weet je niet wat je kunt verwachten. De ontsluiting wordt met name genoemd als pijnlijk. Vaak duurt de bevalling ook langer dan bij een tweede of derde kind. Vrouwen die hun tweede of derde baren, zijn vaker van mening dat niet de ontsluitingsfase vervelend is, maar de uitdrijvingsfase (het persen). Het gaat meestal zoveel sneller en heftiger dan de eerste keer en dat kan enorm pijn doen”, vertelt Josien.

Maak je geen zorgen over hoe je zult omgaan wanneer de bevalling echt begint. Elke vrouw gaat hier op haar eigen unieke manier mee om. Sommigen vinden innerlijke kalmte, anderen uiten hun gevoelens door te vloeken en te schreeuwen, terwijl weer anderen kiezen voor uitgebreide pijnverlichtingsopties. Alle reacties zijn normaal en aanvaardbaar, en je zorgverleners zijn getraind om met deze diversiteit om te gaan.

Lees ook: welke pijnbestrijding thuis mogelijk is en welke vormen van pijnbestrijding in het ziekenhuis aangeboden worden.

Je wilt pijnbestrijding, hoe werkt dat?

Alle verloskundigen in Nederland bespreken met hun zwangere cliënten de mogelijkheden voor pijnbestrijding en ieders wensen. “Het is een groot goed dat pijnbestrijding breder beschikbaar is”, vindt Josien. “Als je het wilt, dan kun je het krijgen. Maar bedenk je goed: het is niet de oplossing voor alles. Het blijft medicatie, met mogelijke bijwerkingen voor moeder en kind. Je krijgt het ook alleen in het ziekenhuis en jij en je baby staan continu onder controle om de hartslag, bloeddruk en ademhaling te meten.

Vooraf nadenken en bepalen

Voorkeuren voor pijnstilling tijdens de bevalling zijn persoonlijk. Ze kunnen worden beïnvloed door je achtergrond, cultuur, traditie en religie. Het is wel belangrijk om het mee te nemen in je geboorteplan. Ook Josien vindt het moeilijk om een goede nuance aan te brengen. “Het is zo persoonlijk. Je kunt niet voorspellen hoe het zal gaan. Ik denk echt dat elke vrouw voor zichzelf moet bepalen wat ze wil. Ja, dat is moeilijk, vooral bij je eerste weet je totaal niet wat je te wachten staat. Wel weet ik dat vrouwen die van tevoren duidelijk aangeven dat ze enorm tegen de bevalling opzien, het krijgen als ze willen. Ook vrouwen met een traumatische achtergrond - bijvoorbeeld incest of seksueel misbruik - raden we het aan. De buik en het gebied eromheen is voor hen een emotioneel beladen gebied. Dan wil je de pijn er niet óók nog eens bij."

Of eerst zelf proberen

Je kunt ook met je verloskundige afspreken dat je het eerst zelf probeert (thuis) en als je het echt niet meer uithoudt, je naar het ziekenhuis kunt voor pijnbestrijding. “Vaak is de wetenschap dat het kán al voldoende. Het omgekeerde kan ook: sommige vrouwen willen het zó graag zelf doen, maar hebben een heel lange ontsluitingsfase. Dan werkt pijn belemmerend op de voortgang en kun je beter de pijn stillen.

Video: alle vormen van pijnbestrijding uitgelegd

Er zijn verschillende mogelijkheden voor pijnbestrijding bij de bevalling. Voor thuis en in het ziekenhuis en zowel gebaseerd op het weghalen van de scherpe kantjes als totale verdoving. In onderstaande video van de Koninklijke Nederlandse Organisatie Verloskundigen (KNOV) krijg je tips hoe je met baringspijn kunt omgaan en worden stap voor stap alle pijnbehandelingsmethoden uitgelegd en de voor- en nadelen besproken.