Opvoeden met of zonder straf?

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: straffen werkt meestal niet. Uit jarenlang onderzoek blijkt dat straffen zelden leidt tot blijvende gedragsverandering. Belonen van gewenst gedrag daarentegen, blijkt wél effectief. Kinderen leren dan wat je van ze verwacht, terwijl straf hen vaak vooral het gevoel geeft dat ze iets fout doen - zonder te leren wat dan wél gewenst is.

Toch straffen veel ouders. Waarom? Omdat het soms snel lijkt te werken of omdat het zo is aangeleerd. Maar als straffen echt zou helpen, waarom is het dan zo vaak nodig?

Waarom werkt straffen niet?

• Geen leerervaring: bij straf ligt de focus op ongewenst gedrag. Kinderen leren dan niet wat ze in plaats daarvan kunnen doen.

• Korte termijn effect: kinderen stoppen misschien even met ongewenst gedrag, maar op lange termijn keert het vaak terug.

• Vraagt om zwaardere straffen: hoe vaker je straft, hoe minder indruk het maakt. De effectiviteit neemt af.

• Negeert intentie: gedrag kan onhandig maar goed bedoeld zijn. Straf negeert deze nuance.

Is straffen verkeerd?

Fysieke straffen en verbaal geweld (zoals schreeuwen of bedreigen) zijn schadelijk voor de ontwikkeling van kinderen. Zelfs milde straffen zoals time-outs of iets afpakken, kunnen nadelig zijn. Zeker jonge kinderen voelen straf als persoonlijke afwijzing. En vaak is het gedrag waarvoor je straft, juist passend bij hun leeftijd en ontwikkeling. Denk bijvoorbeeld aan de nee-fase tijdens de peuterpuberteit.

Straffen voor jezelf of voor je kind?

Veel straffen worden gegeven omdat ouders zelf overprikkeld zijn. Een kind krijgt een time-out, terwijl de ouder eigenlijk behoefte heeft aan rust. Maar is de straf dan echt voor het kind? Jonge kinderen reageren bovendien vaak impulsief en kunnen hun gedrag nog niet goed aansturen. Zeker onder stress, honger of vermoeidheid. In principe willen kinderen het goed doen - binnen hun mogelijkheden.

Wat wil je met een straf bereiken?

Vraag jezelf af: wat is mijn doel? Gehoorzaamheid of ontwikkeling? Straf kan zorgen voor gehoorzaamheid, maar leert een kind niet om zelf te reflecteren. Als je wilt dat je kind zich ontwikkelt tot een zelfbewust, verantwoordelijk en gelukkig persoon, dan is het belangrijk dat je kind leert denken over zijn gedrag en de gevolgen ervan.

Lees ook: Waarom luistert mijn kind niet?

Waar komt motivatie vandaan?

Straf leidt tot externe motivatie: je kind doet iets niet omdat jij er bent. Maar zodra jij weg bent, is de rem weg. Interne motivatie - gedrag veranderen omdat het logisch of wenselijk is - is veel duurzamer. Je leert je kind dan vanuit overtuiging goed gedrag kiezen, niet uit angst.

Effect van straf op het zelfbeeld

Kinderen willen dat hun ouders trots op ze zijn. Straf voelt voor hen als afwijzing. Ze kunnen hierdoor boos, opstandig of juist onzeker en teruggetrokken worden. Straf ondermijnt hun zelfvertrouwen en gevoel van veiligheid. Het is dus geen goede basis voor gedragsverandering.

Lees ook: Miranda werd vroeger vaak gestraft door haar narcistische ouders: dit zijn de gevolgen

Liegen door straffen

Als kinderen bang zijn voor straf, gaan ze eerder liegen. Niet omdat ze niet weten wat goed is, maar om de straf te vermijden. Op korte termijn lijkt dit logisch gedrag, maar op lange termijn tast het het vertrouwen aan tussen ouder en kind. Dat kan de relatie ernstig onder druk zetten. Meer weten? In dit artikel gaan we dieper in op kinderen die liegen.

Wat kun je dan wél doen?

Je vraagt je misschien af wat je wel kunt doen. We delen hieronder 5 stappen die je helpen bij het positief corrigeren van je kind.

1. Wees duidelijk en concreet

Zeg liever: “Lopen we samen naar de badkamer” dan “Doe eens lief”. Jonge kinderen begrijpen vage opdrachten nog niet goed.

2. Benoem gewenst gedrag

In plaats van “Niet gooien met blokken!”, zeg je: “Blokken blijven op de grond”. Zo leert je kind wat je wél van hem of haar verwacht.

3. Gebruik logische consequenties

Als je kind met eten gooit, dan ruim je samen op. Geen toetje geven is een onlogische straf en verwarrend voor je kind.

4. Geef een time-out als rustmoment

Een time-out is geen straf, maar een moment van rust. Leg kort uit waarom: “We gaan even op de bank zitten tot het weer rustig is.”

5. Laat emoties er zijn

Wordt je kind boos of verdrietig? Ga er niet tegenin, maar benoem het: “Ik zie dat je boos bent. Dat is oké.” Zo maak je echt contact en kalmeert je kind sneller.

Checklist: do’s & don’ts bij straffen

Do’s

• Benoem gewenst gedrag
• Stel duidelijke regels
• Geef een logische consequentie
• Gebruik rustmomenten
• Geef complimenten voor positief gedrag

Don’ts

• Dreigen zonder opvolging
• Schreeuwen of beschamen
• Onlogische straffen (zoals geen toetje)
• Te vaak straffen
• Herhalen van regels tijdens driftbuien

Weet ook …

Het is overigens helemaal niet raar als je wel eens uit je slof schiet - dat doet bijna elke ouder. Je bent tenslotte ook maar een mens. We hopen dat je na het lezen van dit artikel bewuster kunt kiezen voor een aanpak die werkt voor jou én je kind. Met positieve aandacht, duidelijke grenzen en logische gevolgen bereik je vaak veel meer. Zet ’m op!

Bronnen: Psychogoed, NCJ