Wat vaak wordt gedacht dat jonge kinderen niet zoveel merken van een scheiding, omdat ze het zich laten toch niet meer kunnen herinneren. Of dat het langs ze heen gaat, maar niets is minder waar. Bij een recent onderzoek staan twee ouders te bekvechten met stemverheffing bij een wieg met baby die slaapt. Op de video is duidelijk te zien dat de baby onrustig wordt, het gezichtje vertrekt in een grimas en uiteindelijk gaat de baby huilen. Hoe jonger het kind hoe meer het de ervaring van de scheiding naar binnen trekt en het verandert wie hij is. Dat betekent dat ze in de basis veranderen qua eigenwaarde, gevoel en beleving van zichzelf.

Welke risico’s loopt een baby bij een scheiding?

Jonge kinderen tot twee jaar hebben nog geen taal tot hun beschikking en reageren op de spanningen van de scheiding door meer te huilen. Omdat je als ouder nog zelf zo bezig kan zijn met je emoties over de scheiding en alles wat geregeld moet worden, kun je geneigd zijn minder respons te geven of emotioneel minder beschikbaar te zijn. Dit voelt het jonge kind als geen ander aan en associeert dit met een negatieve gevoelsbeleving over zichzelf.

• De baby heeft geen taal tot haar beschikking, reageert op stress en spanning, door meer te huilen.
• Het kind is extra kwetsbaar. Wanneer één van de ouder niet meer thuis is en het kind iedere week een lange reis moet maken naar een ander huis, is er sprake van een ‘verlieservaring’ die in de ontwikkeling van het kind lang kan doorwerken.
• De baby vangt de negatieve signalen van de ouder(s) op en associeert die onbewust met een negatieve gevoelsbeleving over zichzelf en de ouder(s).
• Het hechtingsproces loopt risico.

Omgaan met de risico’s van een baby bij een scheiding

Als ouder is er veel wat je zelf kunt doen om de baby te helpen bij de scheiding. Bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat de babykamertjes bij beide ouders dezelfde look en feel hebben. Denk aan kleuren, dekentjes en knuffels die hetzelfde zijn. Ook helpt het om een kledingstuk zoals een slaapshirt met de geur van de andere ouder mee te geven. Dit helpt bij een veilige hechting [interne doorlink] aan beide ouders.

Zorg ervoor dat de reistijd tussen beide huizen beperkt blijft en spreek korte en frequente omgang met elkaar af. Bij elkaar in de buurt wonen helpt dan. Door een overdrachtsboekje bij te houden, kun je gegevens uitwisselen over voedingstijden, slaap- en speeltijden zodat het vast ritme van de baby gewaarborgd blijft. Zorg ook voor een vaste knuffel die steeds mee reist.

Veiligheid, geborgenheid, geruststelling, zorg en vertrouwen zijn basisbehoeften van een baby waardoor het gezond en gelukkig kan opgroeien.

Lees ook: Tips bij de overdracht van de kinderen

Welke risico’s loopt een peuter en kleuter bij een scheiding?

Is het kind tussen twee en vier jaar oud tijdens de scheiding dan ontstaat het risico dat hij de scheiding aan zichzelf gaat wijten. Omdat kinderen in deze fase in het ‘magisch denken’ komen (ik kan ook door de stofzuiger worden opgezogen), kan een scheiding de typische peuterangsten triggeren. Angst voor het donker of grote monsters bijvoorbeeld. Ook kan er een terugval ontstaan naar de babytijd door weer uit de fles te willen drinken of een speentje te vragen.

De kleuter van vier tot zes jaar oud gaat daar nog een stapje verder in en kan zichzelf de schuld gaan geven van de scheiding. ‘Was ik maar liever geweest’ of ‘Papa vindt mij niet meer lief en daarom gaat hij weg’, zijn typische kleutergedachten.

Boosheid over de scheiding wordt ergens anders geuit, bijvoorbeeld op het schoolplein en de kleuter kan angstig zijn om beide ouders te verliezen. Ook hier bestaat het risico dat het kind weer in bed gaat plassen of ander gedrag vertoont die bij een jongere leeftijd hoort.

Maak het bespreekbaar met Scheidingsklets

Voor kinderen vanaf 6 jaar bestaat Scheidingklets van Gezinnig. Dit boek helpt om lastige onderwerpen bespreekbaar te maken. Door middel van serieuze en verrassende vragen en opdrachten nodigt het boek kinderen uit om hun gevoelens en behoeften te delen.

Bestel Scheidingsklets hier

Risico’s van de scheiding bij een peuter (2-4 jaar)

• Minder kans om zich te kunnen identificeren met beide ouders in hun ouderrol.
• Wijt de reden van de scheiding aan zichzelf.
• Ouders hebben zelf moeite om greep te krijgen op hun eigen wereld die net is ingestort. Deze angsten beïnvloeden de typische angsten van een peuter.

Risico’s van de scheiding bij een kleuter (4-6 jaar)

• Legt de schuld van de scheiding bij zichzelf neer.
• Interpreteert het vertrek van een ouder als persoonlijke afwijzing.
• Zijn bang de andere ouder te verliezen.
• Boosheid wordt elders geuit, bijvoorbeeld op school.
• Vertoont bedrag dat hoort bij een jongere levensfase, zoals bedplassen.
• Valt vooral terug op fantasie en magisch denken.
• Heeft veel vragen over de toekomst.

Omgaan met de risico’s van een peuter en kleuter bij een scheiding

Als ouder ben jij de aangewezen persoon om je kind te helpen bij de scheiding. Bijvoorbeeld door een vaste knuffel mee te geven naar de andere ouder. Als jij als ouder in een ander huis gaat wonen, richt dan samen met je kind het nieuwe slaapkamertje in en ga ook samen schilderen. Vraag aan de andere ouder of je wat vertrouwde spullen mee mag nemen en zorg dat bij beide huizen een mix van vertrouwd en nieuw ontstaat.

Ook het slaapshirt met de geur van de andere ouder mag weer mee. Je kunt nu iets minder vaak wisselen en het kind kan iets langer bij de een ouder zijn, zodat hij eraan went om alleen te zijn met iedere ouder. Bovendien geeft een langere verblijftijd meer rust dan frequente en korte wissels. De hechtingsfase is voorbij dus als je het goed gedaan hebt, is je kind inmiddels veilig gehecht aan beide ouders.

Door een scheiding kan een ouder minder beschikbaar zijn voor het kind. Bijvoorbeeld omdat hij of zij in beslag is genomen door eigen emoties of gespannen en gestrest is door de strijd met de (ex)partner. Vanwege de gevolgen van de scheiding, kan ook het kind zich gespannen gaan voelen. Het kind kan stress ervaren omdat de ouder niet reageert op de signalen van het kind of reageert met negatieve emoties. Ook kan het plots afwezig zijn van een van de ouders, die er eerder wel veel voor het kind was stress veroorzaken bij het jonge kind.

Benieuwd hoe blogger Sharon haar scheiding heeft ervaren? Lees haar blog.

Voorleesboekjes voor jonge kinderen die helpen bij een scheiding

Veel ouders vinden het lastig om het met hun kind over de scheiding te praten. Vaak wordt er vanuit gegaan dat het niet goed zou zijn om het met de kinderen over de scheiding te hebben. Dat is niet waar, het is juist heel belangrijk omdat wel te doen, in alle levensfase van klein tot grote kinderen. Bij jonge kinderen kunnen deze boekjes daarbij helpen. Ze geven woorden aan de gevoelens van een kind op een manier die hij kan begrijpen en helpt hem bij het verwerken van de scheiding.

‘Ik woon in twee huizen’ van Marian de Smet/NynkeTalsma

‘Van alles twee’ van Martine Delfos

‘Een stuk van mama en een stuk van papa’ van Stefan Boomen

‘Thuis bij mama, thuis bij papa’ van Simone Arts

Dit artikel is geschreven in samenwerking met relatie- en echtscheidingstherapeut Roos Boer van KernAanpak.