Met de toeslagenaffaire in het achterhoofd besloot het kabinet dat de kinderopvang begrijpelijker en betaalbaarder moet worden. Het plan: vanaf 2027 moeten álle ouders, onafhankelijk van hun inkomen, 96% van de kosten van de kinderopvang vergoed krijgen. Die vergoeding wordt dan rechtstreeks aan het kinderdagverblijf of de naschoolse opvang overgemaakt, wat ouders een hoop administratieve rompslomp kan besparen.

Onderzoekers: het beoogde effect gaat zo niet gehaald worden

Op dit moment is de vergoeding nog inkomensafhankelijk. De hoogste inkomens krijgen 33% vergoed, de laagste inkomens 96%. Door hier verandering in te brengen, hoopt het kabinet dat ouders meer uren gaan werken. Maar uit onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat dit plan niet het beoogde effect zal hebben. Voor ouders met midden- en hoge inkomens is het aantal uren dat ze werken een bewuste, culturele keuze waarop financiële prikkels geen invloed hebben, zeggen de onderzoekers.

Deze groep ouders is volgens de onderzoekers wel van plan om meer opvang af te nemen, maar vooral om de oppasoma’s en -opa’s te ontzien. Volgens hun berekeningen levert het kabinetsplan 15.000 extra arbeidskrachten op, terwijl er om de plannen te realiseren 38.000 extra pedagogisch medewerkers nodig zijn. En dat in een sector die nu al met een groot personeelstekort kampt.

Huidige plan vergroot kansenongelijkheid juist

Volgens de planbureaus leveren de kabinetsplannen niet alleen amper banen op, het vergroot ook de kansenongelijkheid tussen kinderen. De overheid hanteert namelijk een maximaal uurtarief. Alles wat daarboven zit, moet je zelf betalen.

Op dit moment vraagt 70% van de kinderopvangorganisaties al een hoger tarief dan het kabinet vergoedt en de onderzoekers vrezen dat dit in de toekomst alleen maar erger wordt. Dat kan betekenen dat kinderen van ouders met een laag inkomen de opvang niet meer kunnen betalen, terwijl het juist voor hen belangrijk is om naar de kinderopvang te gaan, omdat ze vaker kampen met taal- en ontwikkelingsachterstanden.

Gratis opvang in Zweden werkt wel, hoe kan dat?

Het kabinet krijgt veel kritiek op de plannen, maar waarom werkt de gratis opvang in Zweden dan wél? Volgens socioloog Renze Nieuwenhuis van de Stockholm University kunnen de kabinetsplannen de arbeidsdeelname wel vergroten, maar is het een kostbaar project van lange adem. “In Nederland zijn sociale normen nog zo dat vrouwen vaak veel minder uren werken dan mannen en dat je kind veel dagen naar de opvang brengen zielig is”, vertelt hij in een interview met NU.nl.

In Zweden is al in de jaren zestig begonnen met beleid dat mannen en vrouwen stimuleert om evenveel uren te werken. Maatschappelijk werkers gingen langs de deuren om vrouwen te motiveren om net zoveel uren te werken als hun partners. Volgens Renze is er in Zweden voor ieder kind een plek in de opvang gegarandeerd en is de kwaliteit hoog. Ouders brengen hun kind niet alleen naar de opvang omdat ze oppas nodig hebben, maar ook omdat het kind er veel leert.

Het grote verschil met het Zweedse model en het Nederlandse plan is dat in ons land niet-werkenden de opvang niet vergoed krijgen. “Dit draagt eraan bij dat de opvang in Zweden minder ongelijk is dan in Nederland”, aldus de socioloog.

Het pijnpunt: de arbeidseis

Volgens de stichting Voor Werkende Ouders is dit een van de punten die gewijzigd moet worden. “De arbeidseis maakt het echt nodeloos ingewikkeld”, zegt directeur Marjet Winsemius in een interview met Goedemorgen Nederland (WNL). Zij denk dat (bijna) gratis kinderopvang er wel degelijk voor zal zorgen dat ouders meer uren gaan werken. “Al zou een ouder maar twee of drie uur meer gaan werken, dan is dat al een enorme winst.”

Volgens Marjet hebben de planbureaus hun onderzoek gebaseerd op cijfers uit de huidige situatie, waar nog een inkomensafhankelijk stelsel geldt. Zodra iedereen, ongeacht het inkomen, dezelfde vergoeding krijgt, loont het volgens de stichting om meer te werken.

Maak werken in opvang aantrekkelijker

Het personeelstekort in de kinderopvang is wel een cruciaal probleem, ziet ook Marjet. “We hebben nu al heel veel ouders die met hun kind op een wachtlijst staan.” Ze vindt dat het werk in de kinderopvang daarom aantrekkelijker gemaakt moet worden. “We moeten personeel meer gaan betalen.” De stichting heeft minister Karien van Gennip van Sociale Zaken opgeroepen om deze zomer met een plan te komen.

Bronnen: SCP, de Volkskrant, NU.nl, RTL Nieuws, WNL